Zaburzenia nerwicowe, zwane potocznie nerwicami (albo: neurozami) jest to grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce, definiowana jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i powiązanych ze sobą wzajemnie. W obecnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10 termin zaburzeń nerwicowych został zastąpiony terminem zaburzeń lękowych, gdyż wiązało się to z reorganizacją kategorii zaburzeń afektywnych.
Dla zaburzeń nerwicowych charakterystycznym jest zachowany sąd realizujący czyli taki, kiedy chory często zdaje sobie sprawę z absurdalności swoich objawów (natręctw, fobii) czy braku podstaw swoich objawów somatycznych, jednakże przeżywa lęk związny z nimi. Między innymi ta cecha, czyli krytycyzm wobec swoich objawów, różni nerwicę od psychozy.
Dawne (historyczne nazwy) na zaburzenia nerwicowe to podrażnienie mlecza, nerwospazmy, newroza zmienna, ogólna nadczułość, newrozyzm, bądź cerebropatia sercowo-mózgowa. Natomiast termin neurosis został wprowadzony w XVIII w przez Cullena.
objawy somatyczne nerwicy:
- porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części,
- brak czucia (anestezja, analgezja) pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku, słuchu lub nadmierna wrażliwość na bodźce, trudości z oddychaniem, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej,
- napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca
- zespoły objawów charakterystyczne dla niektórych chorób czy stanów fizjologicznych (np urojona ciąża, zaburzenia mowy, zaburzenia równowagi, napady drgawkowe przypominające padaczkę, itd)
- zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych,
- zaburzenia seksualne (np zaburzenia erekcji, anorgazmia, wytrysk przedwczesny, zaburzenia tożsamości płciowej)
zaburzenia funkcji poznawczych:
- natrętne myślenie,
- natręctwa ruchowe,
- zaburzenia pamięci
- trudności w koncentracji uwagi
- subiektywnie odczuwalne zmiany w percepcji rzeczywistości (np derealizacja),
zaburzenia emocji:
- fobie – patologiczny lęk przed pewnymi przedmiotami (np ostrymi narzędziami), zwierzętami (np pająkami, myszami), sytuacjami (lęk przed otwartą przestrzenią – agorafobia, zamkniętą przestrzenią klaustrofobia, lęk przed autobusami, tłumem, ekspozycją społeczną, wyjazdami)
- lęk wolnopłynący, nieokreślony niepokój
- nagłe napady lęku,
- brak motywacji, apatia,
- zanik zdolności odczuwania przyjemności (anhedonia)
- stan podwyższonego napięcia, poirytowanie
- labilność emocjonalna
- przygnębienie,
- zaburzenia snu, najczęściej bezsenność
Przyjmuje się, że podstawą leczenia w większości przypadków powinna być psychoterapia, która poprzez zmianę zachowania i interpretacji własnych objawów oraz bodźców lękotwórczych pozwala przerwać mechanizm błędnego koła (terapia poznawczo-behawioralna). Psychoterapia pozwala także rozwiązać konflikty intrapsychiczne, które leżą u podłoża wielu zaburzeń z tej grupy.
Często stosowaną metodą jest również farmakoterapia – stosowana jako leczenie objawowe, doraźnie wspomagające i zależne od stanu pacjenta. Stosuje się przede wszystkim leki anksjolityczne, np w lęku napadowym lub w sytuacji, kiedy objawy nie pozwalają na podjęcie psychoterapii. Drugą najczęściej stosowaną grupą leków są SSRI – leki antydepresyjne drugiej generacji, które wykazują się działaniem anksjolitycznym.