Sepsa, posocznica (łac sepsis) jest to stosowany w medycynie termin, odnoszący się do specyficznej reakcji organizmu na zakażenie. Sepsa nie jest samodzielną jednostką chorobową, a obecnie definiuje się ją jako zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS) wywołany silnym zakażeniem.
Sepsa stanowi poważny problem epidemiologiczno-terapeutyczny, a zwłaszcza na oddziałach intensywnej terapii, jednak występuje także w warunkach pozaszpitalnych. Najczęściej przyczyną sepsy są infekcje w obrębie jamy brzusznej, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i infekcje układu moczowego, ale u osób predysponowanych może ją wywołać każde inne zakażenie. Z bakteriologicznego punktu widzenia przyczyną sepsy może być każdy drobnoustrój, lecz stosunkowo rzadko są to pasożyty, wirusy i bakterie atypowe (np prątek gruźlicy). W warunkach szpitalnych sepsę wywołują najczęściej patogeny, które w normalnych warunkach nie są groźne (tzw potencjalnie chorobotwórcze), a są to głównie bakterie Gram-ujemne – Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, jak również bakterie Gram-dodatnie – Staphylococcus aureus, paciorkowce. W warunkach pozaszpitalnych bakterią najczęściej kojarzoną z piorunującymi postaciami ciężkiej sepsy jest dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) i inne patogeny, które wywołują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Mechanizm sepsy jest skomplikowany, wielopłaszczyznowy, zachodzi on na poziomie komórkowym i tkankowym. Sepsa jest reakcją organizmu na czynnik zakaźny (najczęściej jest to lipopolisacharyd), uogólnioną reakcją zapalną, w której biorą udział liczne cytokiny i chemokiny. W trakcie rozwoju sepsy dochodzi również do zmian na poziomie narządowym, wskutek których rozwija się ich niewydolność.
W początkowym okresie objawami choroby są:
- czynność serca powyżej 90 uderzeń na minutę;
- temperatura ciała poniżej 36 °C lub powyżej 38 °C;
- częstość oddechów spontanicznych powyżej 20 na minutę; w badaniu gazometrycznym krwi tętniczej PaCO2 poniżej 4,3 kPa (32 mmHg);
- liczba leukocytów we krwi poniżej 4000 komórek w mm³ lub powyżej 12000 komórek w mm³;
- lub obecność ponad 10% niedojrzałych granulocytów obojętnochłonnych;
- dodatkowo mogą być obecne objawy określonego zakażenia, np zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
- niewydolności określonych narządów i układów w przypadku braku lub nieodpowiedniego leczenia pojawiają się objawy niewydolności określonych narządów i układów.
Rozpoznanie sepsy stawia się na podstawie stwierdzenia objawów SIRS, zaś następnym etapem jest potwierdzenie obecności specyficznego patogenu w badaniach mikrobiologicznych.
Leczenie ciężkiej postaci sepsy jest długotrwałe i obarczone dużym ryzykiem niepowodzenia i powinno się odbywać na oddziałach intensywnej terapii. Stosuje się w nim antybiotykoterapię, płynoterapię, kortykosteroidy, leki obkurczające naczynia krwionośne i pobudzające kurczliwość mięśnia sercowego, a także aktywowane białko C i inne. Nie istnieje szczepionka, która zabezpieczałaby przed wystąpieniem sepsy, szczepienia mogą tylko zmniejszyć częstość infekcji patogenami, które mogą doprowadzić do posocznicy, a co za tym idzie do sepsy (np szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis wywołującej zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).