Czerniak złośliwy (łac melanoma malignum, ang malignant melanoma) jest to złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych albo błony naczyniowej gałki ocznej, wywodzący się z komórek barwnikowych wytwarzających melaninę – melanocytów.
Czerniak charakteryzuje się dużą złośliwością z powodu szybkiego wzrostu, wczesnych i licznych przerzutów oraz niewielkiej podatności na leczenie.
Choroba ta wywodzi się z melanocytów, które uległy złośliwej transformacji. Prawdopodobnie przynajmniej w części przypadków czerniak związany jest z mutacjami w określonych genach, spowodowanymi przez działanie promieniowania nadfioletowego.
Czynnikami ryzyka zachorowania na czerniaka złośliwego są:
- długotrwała ekspozycja na słońce i promieniowanie ultrafioletowe, oparzenia słoneczne w dzieciństwie
- oparzenia spowodowane popiołem odroślinnym
- wrodzone znamiona
- bardzo duża liczba znamion barwnikowych, znamiona w miejscach drażnienia
- kolor skóry, włosów, oczu (rasa biała; jasna karnacja; rude lub blond włosy; niebieskie tęczówki; liczne piegi – określone fototypy skóry wg Fitzpatricka)
- xeroderma pigmentosum
- czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u tego samego pacjenta
Genetyczna predyspozycja związana jest z około 10% zachorowań i szeregiem genów, których mutacje są bezpośrednią przyczyną nowotworzenia. W patogenezie nowotworu czerniaka prawdopodobnie mają także udział mechanizmy immunologiczne, stąd określa się go jako nowotwór immunogenny.
Metody leczenia czerniaka:
- chirurgiczne wycięcie ze znacznym marginesem skóry zdrowej i (zazwyczaj) resekcją regionalnych węzłów chłonnych nawet przy niestwierdzeniu ich zajęcia
- izolowana kończynowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii – dożylne podawanie dużych dawek leku, zwykle melfalanu, w przypadku wznowy lub przerzutów „in transit„
- chemioterapia (w tym: np. dakarbazyna, cisplatyna)
- immunosupresja
- immunoterapia (w tym np. interferon alfa2)
- terapia genowa
- szczepionka