Mononukleoza zakaźna (łac Mononucleosis infectiosa, inne nazwy: gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera, choroba pocałunków) jest to zakaźna choroba wirusowa występująca najczęściej w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Spowodowana jest ona pierwotną infekcją wirusem Epsteina-Barr (EBV). Istotą mononukleozy jest podlegający samoczynnemu zahamowaniu proces limfoproliferacyjny. Zakażenie następuje przez ślinę (dlatego potocznie zwana jest często „chorobą pocałunków”), jednak może nastąpić także innymi drogami (drogą kropelkową, poprzez przetoczenie krwi). Okres wylęgania wynosi 30-50 dni, zaś zaraźliwość utrzymuje się przeważnie do 5 dni od pojawienia się wysokiej gorączki, ale wirus EBV może utrzymywać się w ślinie osoby, która była chora, do pół roku. Przebyta choroba pozostawia trwałą odporność.
Mononukleoza objawia się bólami głowy, złym samopoczuciem, utratą łaknienia, apatią, rozkojarzeniem, przewlekłym zmęczeniem, ogólnym osłabieniem. Następnie pojawia się gorączka, która z reguły wynosi trzydzieści osiem – trzydzieści dziewięć stopni Celsjusza. Gorączka ta utrzymuje się przeważnie od dwóch dni do miesiąca i dłużej, zaś tuż przed jej wystąpieniem, w trakcie, rzadziej po jej spadku następuje powiększenie węzłów chłonnych, przede wszystkim na szyi i z tyłu głowy oraz angina. Stałym objawem jest także powiększenie śledziony i wątroby. Natomiast obrzęk śledziony może być tak duży, że niewielki uraz doprowadza do jej pęknięcia. W wątrobie dochodzi niekiedy do stanu zapalnego i wówczas występuje żółtaczka. Typowym objawem jest również obrzęk powiek. Czasami w przebiegu choroby może dochodzić do zapalenia płuc lub powikłań nerwowych, takich jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, a także nerwów obwodowych. Bardzo często mogą występować punkcikowate, krwotoczne plamki na granicy podniebienia miękkiego i twardego. W okresie zdrowienia może pojawić się zespół przewlekłego zmęczenia (ang chronic fatigue syndrome), który charakteryzuje się trudnościami w koncentracji, uczuciem ciągłego zmęczenia, obniżeniem aktywności życiowej. W niektórych badaniach wykazano, że u 80–90% osób z mononukleozą, którym podano antybiotyk, występuje rozsiana, czerwona wysypka.
Nie ma swoistego leczenia, chorobę tę można leczyć jedynie objawowo: leżenie w łóżku, leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, dieta bogata w witaminy. Natomiast w przypadkach z nasiloną obturacją górnych dróg oddechowych, małopłytkowością, powikłaniami neurologicznymi stosuje się kortykosterydy.