Pokrzywa zwyczajna

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) to gatunek rośliny z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae), który występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce Północnej, Ameryce Północnej, a zawleczona została także na inne obszary i kontynenty. Pokrzywa rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz bardzo często, jako gatunek synantropijny, na żyznych siedliskach ruderalnych. Pokrzywa zwyczajna jest wykorzystywana na wiele sposobów – jest rośliną leczniczą i kosmetyczną, jadalną i paszową, dostarcza także włókien, barwnika i jest użytkowana w ogrodnictwie.

Pokrzywa znana jest z zastosowań leczniczych od dawien dawna. Autorzy starożytni (Pedanios Dioskurydes i Pliniusz Starszy) wskazywali m.in. na jej zdolność do tamowania krwotoków, uznawali za afrodyzjak, czy też remedium na zatrucia i oparzenia. Sok z pokrzywy, zaprawiany cukrem, zalecany był na żółtaczkę, astmę, gruźlicę i kolki. W leczeniu zaburzeń nefrologicznych (kolki nerkowej, czy krwiomoczu) stosował ją Mikołaj Kopernik, opierając się głównie na pracach Awicenny. W lecznictwie ludowym biczowanie pokrzywami praktykowano w stanach reumatycznych, przy czym stosowano ten zabieg już od starożytności, bowiem Rzymianie zwali go utricatio i przypisywali mu niezwykłą skuteczność, także np. przy leczeniu cholery. Pokrzywa stosowana była w lecznictwie ludowym w Polsce także przy schorzeniach skóry, pielęgnacji włosów i łupieżu, astmie i kaszlu, rzadziej przy chorobach kobiecych, chorobach przewodu pokarmowego i krwionośnego oraz przy przeziębieniach. Suszone ziele pokrzywy palono jak papierosy przy astmie, kaszlu i bólach zębów. W Rosji i w Afryce roślina była stosowana także przy obrzękach, biegunce i robaczycy.

Pokrzywa wchodzi w skład mieszanek ziołowych: Diabetosan, Reumosan i Vagosan oraz mieszanek farmakopealnych Species antirheumaticae i Species metabolicae. Wyciągi wodno-alkoholowe z korzenia pokrzywy, zawierające sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują w pełni choroby, ale spowalniają jej rozwój i właśnie hamowanie przerostu prostaty jest najczęstszym zastosowaniem leczniczym korzenia pokrzywy w nowoczesnej medycynie. Pokrzywa jest również środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy typu 2 (liście i ziele obniżają nieznacznie poziom cukru we krwi). Ponadto jest stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych i skóry. Wpływa także dodatnio na procesy przemiany materii (za sprawą bogactwa witamin i pierwiastków śladowych), pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego, z powodu flawonoidów, garbników i witaminy K działa przeciwkrwotocznie, zwiększa poziom hemoglobiny i liczbę erytrocytów, poprawia perystaltykę jelit.

Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie, gdyż stwierdzono w niej istnienie czynników pobudzających wytwarzanie interferonu i antygenów wirusowych oraz przy anemii. W zastosowaniu miejscowym sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów. Chlorofil pozyskiwany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Z pokrzywy i krwawnika można sporządzać płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Pokrzywa działa słabo moczopędne, ale hamuje resorpcję zwrotną przyśpieszając eliminowanie z krwiobiegu chlorków, mocznika i szkodliwych produktów przemiany materii (działanie w tym zakresie korzeni jest silniejsze niż liści). Przetwory sporządzone z liści pokrzywy pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, mają także nieznaczne działanie żółciopędne, ułatwiają trawienie, przyswajanie pokarmów, zmniejszają stany zapalne przewodu pokarmowego i przeciwdziałają mało nasilonym biegunkom. W celu poprawienia obrazu krwi, a także regulacji jej ciśnienia i pracy serca, przy cierpnięciu kończyn zaleca się spożywanie jednej łyżeczki dziennie miodu pokrzywowego.

Istnieją badania dowodzące, iż ukłucia pokrzywy mają działanie przeciwbólowe w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Podrażnianie skóry w okolicach chorych stawów pomagać ma z powodu poprawienia krążenia i usuwania w ten sposób toksyn odpowiedzialnych za choroby reumatyczne. Korzystne działanie na stawy ma również sam kwas mrówkowy zawarty w komórkach włosków parzących.

Zbadano, że wyciągi z organów podziemnych pokrzywy hamują aromatazę i obniżają stężenie SHBG, dzięki czemu mogą być stosowane przy nadmiarze aromatazy, który u mężczyzn powoduje ginekomastię, a u kobiet hirsutyzm. Z badań na gryzoniach wynika, że wyciąg z pokrzywy zwyczajnej ma działanie łagodzące niepożądane skutki chemioterapii przy użyciu cisplatyny, a olej z jej nasion łagodzi sztucznie wywołane stany zapalne jelita.