Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa (asthma bronchiale) jest to przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, u podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu, występujących szczególnie w nocy i nad ranem. U podłoża tych napadów leży wydzielanie przez komórki układu oddechowego licznych mediatorów, które doprowadzają do rozlanego, zmiennego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, często ustępującego samoistnie lub pod wpływem leczenia. Astma zaliczana jest do chorób psychosomatycznych, może być spowodowana również przez przewlekły alergiczny nieżyt nosa (katar sienny), który wymaga leczenia.
Typowe objawy astmy to:
- napady duszności spowodowane skurczem oskrzeli
- świszczący oddech
- kaszel
Objawy astmy mogą cofać się częściowo lub całkowicie, spontanicznie lub pod wpływem leków. W chorobie występuje nadreaktywność oskrzeli na różnego rodzaju czynniki środowiska zewnętrznego. Napady astmy pojawiają się w wyniku kontaktu z alergenem (kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt, pierze, niektóre pokarmy), podczas wysiłku fizycznego, oddychania mroźnym powietrzem, w trakcie infekcji (bakteryjnych, wirusowych) układu oddechowego.
W leczeniu napadów astmy oskrzelowej stosuje się leki rozkurczające oskrzela, a w długotrwałej, profilaktycznej terapii, leki przeciwzapalne.
Obecnie dominuje metoda wziewna podawania leków, czyli bezpośrednio do drzewa oskrzelowego. Metoda ta ma tę istotną zaletę, że minimalizuje negatywne, ogólnoustrojowe działania niepożądane, stosowane są w niej inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem, inhalatory proszkowe, a niektórzy chorzy wykorzystują metodę podawania leków w nebulizacji. W ciężkich postaciach astmy niezbędne jest również zastosowanie leków o działaniu ogólnoustrojowym, podawanych w postaci tabletek, iniekcji (zastrzyków) lub kroplówek.
Główne grupy leków o działaniu rozszerzającym oskrzela, stosowane w astmie oskrzelowej:
Leki β-mimetyczne (agoniści receptorów β-adrenergicznych)
Pobudzenie receptorów β-adrenergicznych w oskrzelach powoduje bezpośrednio rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli. Przykłady leków: salbutamol, fenoterol, salmeterol, formeterol, połączenie fenoterolu z bromkiem ipratropium Trzeba jednak pamiętać, że chorym na astmę NIE WOLNO stosować długodziałających leków β-mimetycznych (salmeterol i formoterol) bez jednoczesnego przyjmowania steroidu wziewnego. Takie bowiem postępowanie może zwiększać ryzyko zgonu z powodu astmy.
Pochodne ksantyny
Są inhibitorami fosfodiesterazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie cyklicznych nukleotydów. Wzrost stężenia cAMP i cGMP w komórkach mięśni oskrzeli skutkuje spadkiem stężenia jonów wapnia i zahamowaniem skurczu. Przykłady leków to: teofilina, aminofilina.
Leki cholinolityczne
Blokują receptory muskarynowe w oskrzelach, wywołując rozkurcz mięśni oskrzelowych, jeśli skurcz był spowodowany pobudzeniem nerwu błędnego, co jest przyczyną napadów astmy u ok. 50% chorych. Leki te nie hamują skurczów innego pochodzenia, przykłady takich leków to: bromek ipratropium, bromek tiotropium
Leki o działaniu przeciwzapalnym
- kortykosterydy podawane w postaci wziewnej, rzadziej w postaci doustnej lub parenteralnej, np. beklometazon, budezonid, flutikazon
- stabilizatory komórek tucznych, zmniejszają wydzielanie mediatorów prozapalnych takich jak histamina, prostaglandyny, interleukina, kwas kromoglikanowy
- leki przeciwleukotrienowe, które są inhibitorami lipooksygenazy (zileuton, genleuton) lub antagonistami receptorów leukotrienowych (zafirlukast, montelukast).
Inne leki przeciwastmatyczne
- leki o działaniu antyhistaminowym
- leki wykrztuśne i mukolityczne
Ponadto stosuje się niekiedy metody fizykoterapeutyczne, psychoterapię i gimnastykę oddechową.